Sitoloji ya da hücre bilimi vücuttan çeşitli şekilde alınan hücrelerin tek tek incelenmesi üzerine kuruludur.
Sitoloji iyi ve kötü huylu hastalıkların taranması ve tanısı yanısıra infeksiyonlar ve çeşitli inflamasyonların tanısında da kullanılır.
Hücreler, balgam içinde, çeşitli vücut sıvılarında, idrarda serbest dökülmüş olarak bulundukları gibi, serviks (rahim ağzı) gibi alanlardan kazınarak (Pap smear test) alınabilirler.
İnce iğne aspirasyonu hücre incelemeleri için kullanılan ikinci bir yoldur. Bu yolla vücut organları içinden hücreler ince bir iğne ile çekilerek alınırlar. İnce iğne aspirasyonu tru-cut iğne biyopsisinden farklı olarak yalnızca hücre çeker, tru-cut biyopside ise gözle görülür bir doku parçası koparılarak alınır.
TANIDA SİTOLOJİ
Hepimizin bildiği gibi, tanıda esas : Tanının hızlı, güvenilir, hastalar tarafından kolay tolere edilebilir, az sayıda yöntemle ve ucuz bir şekilde konmasıdır. Gün içinde yaşadığımız pratik de bizleri buna itmektedir.
Tanı yöntemi olarak sitolojiyi meslektaşlarımızın dikkatine sunarız. Uygun endikasyon ile kullanıldığı taktirde sitolojinin, hem hastalara hem meslektaşlarımıza çok yardımcı olduğunu, birçok gereksiz girşimden kurtardığını biliyorsunuz.
Sitolojide deneyimin çok önemli olduğunu tekrar tekrar vurgulamakta fayda var. Nasıl iyi incelenmemiş herhangi bir tetkik problemlere yol açabilirse, sitolojide deneyimizlik de ciddi ve irreverzibl problemlere yol açabilir.
Sitolojik inceleme için materyal göndermenin de bir kaç küçük hayati ayrıntısı vardır: Sıvıları gönderebilirseniz hemen gönderiniz, ya da buzdolabında soğutup aynı gün, değilse eşit miktarda alkolle karıştırıp bir hafta içinde gönderebilirsiniz. İnce iğne aspirasyonu materyallerini lama yayıp havada kurutmanız ve üç gün içinde göndermeniz yeterlidir.
İSTEM FORMU
Sitolojik materyaller, bir istem formu doldurularak gönderilmelidir. Hastanın adı, soyadı, yaşı, doğum tarihi, materyalin alınış tarihi mutlaka yazılmalıdır. Ayrıca altta göreceğiniz bilgilerin mümkünse verilmesi tanı açısından yararlıdır.
Jinekolojik materyallerde: -Son adet tarihi (SAT), -Postpartum dönem, -IUD, -Anormal kanama, -Yakınlarda uterin girişim, -Radyoterapi, -Endometriozis, -Polip, -Görünür lezyon, -DES kullanımı, -Yakınlarda kolposkopi veya servikal biyopsi, -Herpes virus enfeksiyonu, -Hormon terapileri, doğum kontrol hapı, -Daha once saptanan anormal sitoloji ve tarihi, -Sitolojik bulguların ne zamandan beri normal olduğu.
Nonjinekolojik materyallerde: -Klinik öntanı ve hikaye, -Kanser , Tbc hikayesi, -Siroz, konjestif kalp yetmezliği vb dahili hastalıklar, -Radyolojik bulgular, -Sistemik herhangi bir hastalık varlığı, -Dispne, -Hemoptizi, -Radyoterapi, -Kullanılan ilaçlar, kemoterapiler, -Hormon terapileri, -Karsinojenlere maruziyet, -Sigara kullanımı, -Yakınlarda virütik hastalık, -Açıklanamayan devamlı kilo kaybı, -Meslek, -Geçmişte anormal sitolojik tanı.
TESPİT YÖNTEMLERİ
Sitolojik incelemeye gönderilecek örneğin korunması ve korunaklı bir şekilde gönderilmesi çok önemlidir. Örneğin tip ve hacmine gore fiksasyon yöntemi değişir.
1-Büyük miktarlarda sıvıların tespiti:
İdeali sıvı materyali laboratuara hiç bir şey ile karıştırmadan hemen göndermektir. Gönderilmesi 2 saatı bulacaksa buzdolabında soğutup göndermek gerekir.
Bu da mümkün değilse %50’lik alkol (Etil alkol) ile aynı hacimde örnek karıştırılmalıdır. (Abdominal ve pelvik yıkantı sıvıları, vücut kaviteleri yıkantı sıvıları, özofageal yıkantı sıvıları, idrar vb).
50 ml’nin üzerindeki materyaller fikse edilmemelidir. Bu materyallerden 50 ml örnek alınıp yukarıdaki gibi fikse edilmelidir.
2-Küçük miktarlarda sıvıların tespiti:
İdeali sıvı materyali laboratuara hiç bir şey ile karıştırmadan hemen göndermektir. Gönderilmesi 2 saatı bulacaksa buzdolabında soğutup göndermek gerekir.
Bu da mümkün değilse %50’lik alkol (Etil alkol) ile aynı hacimde örnek karıştırılmalıdır. 10 ml’nin altındaki materyallere 10 ml fiksatif eklenmelidir. (Meme kist sıvısı, BOS, kist sıvıları, sinovyal sıvı vb).
3-Camlara yayılan materyallerin tespiti: İki yolla fikse edilirler.
1-Havada kurutma:
-İnce iğne aspirasyon materyalleri havada kurutularak fikse edilmelidir. Bu sayede May-Grünwald-Giemsa(MGG) boyası ile boyanır. Alkole kesinlikle sokulmaz. Alkole yanlışlıkla sokulursa, Papanicolaou boyası ile boyanması gerekir. Bu durumda materyale verilecek tanı, daha az güvenilir olacaktır. Çünkü sellüler detay MGG kadar iyi görülmüyor.
-İnce iğne aspirasyonunda alkol fiksasyonu ve Papanicolaou boyası artık Avrupa ekolünde ve Amerika’nın bazı enstitülerinde aspirasyon sitolojisinde kullanılmıyor. ABD’de aspirasyon sitolojisinin Avrupa’dan geri kalmasının nedeni de bu olsa gerek.
2-Alkol tespiti (Vaginal smear):
-Bir şale içinde %95 alkol ile veya saç spreyi ile yayma hazırlandıktan hemen sonra fikse edilmelidirler. Alkolde 15 dakika durduktan sonra çıkarılır, kurur ve cam kabına konur. Sprey ile fikse edilmiş ise sprey kuruduktan sonra cam kabına konur.
Formalin tespiti sitolojik materyallerde kullanılmaz. Formalin hücrenin yapısını ve boyanma özelliklerini bozar.
-Lamın etiket kısmına hastanın adı soyadı yazılmalıdır. En iyisi kurşun kalemdir. Diğer tip kalemlerin hepsi boyama sırasında eriyip kaybolur.
-Yayma, isim yazılan kısıma taşırılmamalı, diğer uca doğru yayılmalıdır.
-Likid bazlı sitoloji: Bu yöntemi iyi bilen ve tavsiye eden patologlara, yakınlarının smearlerini bu yöntemle alıp almayacaklarını sormak gerekir.
B-Meme sitoloji materyalleri:
-Meme kist sıvısı:
Meme kist sıvısından bir damla bir lamın üzerine damlatılır, periferik yayma yapar gibi yayılır.
Ya da ikinci lam hafifçe kendi ağırlığı ile bir damla sıvı bulunan lamın üzerine bırakılır. Sonra gene bastırmadan her iki lam aksi istikamete doğru çekilerek iki adet yayma preparat elde edilmiş olur. Yayma ne kadar ince olursa o kadar iyi incelenir ve sonuç alınır. Lamları havada kurumaya bırakmak gerekir. Havada kuruyan lama May-Grünwald-Giemsa(MGG) boyası yapılabilir. Alkol tavsiye edilmez, çünkü alkole sokarsanız Papanicolaou boyası yapmak mecburiyeti vardır. Bu materyale MGG yapılamıyor. Farkı ne derseniz, yukarıda yazdığım gibi, Papanicolaou boyası artık Avrupa ekolünde ve Amerika’nın bazı enstitülerinde aspirasyon sitolojisinde kullanılmıyor. Çünkü detay MGG kadar iyi görülmüyor. ABD’de aspirasyon sitolojisinin Avrupa’dan geri kalmasının nedeni de bu.
-Meme başı akıntısı: Meme başı direkt olarak lama temas ettirilerek tek lam yayma elde edilir. Eğer materyal bol ve koyu ise meme kist sıvısında yapıldığı gibi yayma teknikleri uygulanır.
-Solid meme kitleleri: Memede ince iğne aspirasyon sitolojisi, kolay uygulanabilmesi, hastalar tarafından kolay tolere edilmesi, çabuk ve iyi sonuç vermesi, ucuz olması, muayenehane ve poliklinik koşullarında rahatlıkla uygulanabilmesi, komplikasyonlarının çok az olması nedeniyle, oldukça yaygınlaşmıştır. Meme kist sıvısında yapıldığı gibi yayma teknikleri uygulanır.
C-Tiroid sitoloji materyalleri:
-Kist sıvısı:
Kist sıvısından bir damla bir lamın üzerine damlatılır, periferik yayma yapar gibi yayılır.
Ya da ikinci lam hafifçe kendi ağırlığı ile bir damla sıvı bulunan lamın üzerine bırakılır. Sonra gene bastırmadan her iki lam aksi istikamete doğru çekilerek iki adet yayma preparat elde edilmiş olur. Yayma ne kadar ince olursa o kadar iyi incelenir ve sonuç alınır. Lamları havada kurumaya bırakmak gerekir. Havada kuruyan lama May-Grünwald-Giemsa(MGG) boyası yapılabilir. Alkol tavsiye edilmez, çünkü alkole sokarsanız Papanicolaou boyası yapmak mecburiyeti vardır. Bu materyale MGG yapılamıyor. Farkı ne derseniz, yukarıda yazdığım gibi, Papanicolaou boyası artık Avrupa ekolünde ve Amerika’nın bazı enstitülerinde aspirasyon sitolojisinde kullanılmıyor. Çünkü detay MGG kadar iyi görülmüyor. ABD’de aspirasyon sitolojisinin Avrupa’dan geri kalmasının nedeni de bu.
-Nodüler lezyonlar: Tiroidde ince iğne aspirasyon sitolojisi, kolay uygulanabilmesi, hastalar tarafından kolay tolere edilmesi, çabuk ve iyi sonuç vermesi, ucuz olması, muayenehane ve poliklinik koşullarında rahatlıkla uygulanabilmesi, komplikasyonlarının çok az olması nedeniyle, oldukça yaygınlaşmıştır. Kist sıvısında olduğu üzere yayılır.
